GRZEGORZEWSKI. WRAŻLIWOŚĆ. WYOBRAŹNIA
konferencja naukowa poświęcona Jerzemu Grzegorzewskiemu
„Gdy idę do Studia przez martwy i nudny plac Defilad,
wyobrażam sobie, że wszędzie płynie woda. Cały plac zatopiony,
a z wody wyłania się Pałac Kultury, podziwiany przez płynących w gondolach turystów.
Czy z tej wizji wynikną jakieś konsekwencje repertuarowe,
trudno powiedzieć.”
(Jerzy Grzegorzewski, 1988)
GRZEGORZEWSKI. WRAŻLIWOŚĆ. WYOBRAŹNIA
Konferencja naukowa poświęcona osobie i twórczości Jerzego Grzegorzewskiego.
Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (Teatr Collegium Nobilium)
16–17 maja 2022
Organizator: kierunek Wiedza o Teatrze.
Prowadzenie: dr Weronia Szczawińska, dr Wojciech Świdziński, dr Mateusz Żurawski.
Konferencję dedykujemy pamięci Joanny Jopek.
Warsztat jest finansowany w ramach projektu pn. „Nowa jakość kształcenia w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie”, realizowanego przez Akademię ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój [POWER] 2014- 2020, w ramach działania 3.5 Kompleksowe programy szkół wyższych, Oś priorytetowa III Szkolnictwo wyższe dla gospodarki i rozwoju.
Dzień I (poniedziałek 16 maja)
12.00–12.45 — OTWARCIE
13.00–15.00 — RELACJE
— Grzegorzewski i Beuys. Awangardowa matematyka | Antonina Grzegorzewska (Akademia Sztuk Pięknych, Warszawa).
— Powidoki życia w twórczości dramaturgicznej Antoniny Grzegorzewskiej | Adrianna Wolińska (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— Pracodawca. Relacje Grzegorzewskiego z pracownikami teatrów | dr Paweł Płoski (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
15.45–17.00 — REKOMPOZYCJE
— Songi i żywioł muzyczny w spektaklach Grzegorzewskiego | dr Magdalena Figzał-Janikowska (Uniwersytet Śląski, Katowice).
— Druga śmierć opery w teatrze Grzegorzewskiego | dr Anna R. Burzyńska (Uniwersytet Jagielloński, Kraków).
— Radwan/Grzegorzewski. Katalog strategii, archiwum form | Michał Zdunik (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
17.00–18.00 — REKONSTRUKCJE
— Magnetofon szpulowy, kosz motocyklowy i inne bambetle. Jak opisać chaos, którego nie widać? | Aleksandra Bratkowska (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— Wstęp do teorii rejestracji przedstawienia teatralnego. Przypadek „Duszyczki” | dr Wojciech Świdziński (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
18.30–19.45 — GIACOMO JOYCE
Projekcja archiwalnej rejestracji spektaklu.
19.45–21.00 — SPEKTAKL, KTÓREGO NIE BYŁO
Rozmowa z udziałem Karoliny Dryzner i Maryli Zielińskiej; prowadzenie: dr Stanisław Godlewski.
Dzień II (wtorek 17 maja)
10.00–12.00 — REINTERPRETACJE
— Pierwsze poszukiwania. Cztery opracowania tekstów studenta Grzegorzewskiego | Jan Karow (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— „Usta milczą, pieśń rozbrzmiewa”. Inspiracje twórczością Becketta w teatrze Grzegorzewskiego | Natalia Cierniak (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— Obecności Artauda w teatrze Grzegorzewskiego | Igor Tokarzewski (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— Teatr w zwierciadle | Dominik Gańko (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
12.00–13.00 — REWIZJE
— Co feministka zobaczy(ła) w spektaklach Grzegorzewskiego? | dr Monika Kwaśniewska (Uniwersytet Jagielloński, Kraków).
— „Czesać historię pod włos”. Materialistka historyczna wraca do teatru Grzegorzewskiego | Katarzyna Urbaniak (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
14.30–16.30 — RÓŻEWICZ
— „Jesteśmy mięsem jesteśmy potencjalną padliną”. Grzegorzewski i Różewicz pod kloszem | dr hab. Marcin Bartnikowski (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— Walczewski, Łomnicki i język. O warszawskiej „Pułapce” i wiedeńskiej „Falle” Grzegorzewskiego | Iga Skolimowska (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— Ocalić świat w spalonym teatrze | Karolina Kosieradzka (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
— „Dojechałaś do końca, kochanie”. O starzeniu się teatru | dr Mateusz Żurawski (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa).
17.00–18.30 — GRZEGORZEWSKI. URZECZOWIENIE
Rozmowa z uczestniczkami i uczestnikami warsztatu; prowadzenie: dr Weronika Szczawińska i Piotr Wawer jr.
19.00–20.15 — GIACOMO JOYCE
Projekcja archiwalnej rejestracji spektaklu (z audiodeskrypcją).
GRZEGORZEWSKI. WRAŻLIWOŚĆ. WYOBRAŹNIA
Teatr Jerzego Grzegorzewskiego, mimo śmierci artysty w 2005 roku, wciąż jeszcze trwa. A może raczej: wciąż powraca, aby zaistnieć w krótkim rozbłysku teatralnego tu i teraz. W repertuarze Teatru Narodowego nadal utrzymywana jest, grana przez siedemnasty już sezon, Duszyczka. Oddanie aktorek i aktorów, głębokie poczucie zobowiązania wobec zmarłego reżysera, świadomość, że każde przedstawienie może okazać się tym ostatnim, po którym już tylko „wieczność, ciemność” – wszystko to sprawia, że mimo upływu lat spektakl nie traci nic ze swojej formy i treści, przeciwnie, zyskuje ich kolejne warstwy, a ten szczególny palimpsest wciąż mieści się w ramach zakreślonych przez wizję artysty. I nie, to nie jest tylko opinia entuzjasty, towarzyszącego Duszyczce od chwili premiery, rok w rok w niesłabnącym napięciu wyczekującego na moment, kiedy wreszcie Magda Warzecha zapali papierosa – ale też młodych widzów, w których to pierwsze i często przecież jedyne spotkanie z Grzegorzewskim budzi żywe emocje.
Ostatnie lata potwierdziły niesłabnące zainteresowanie osobą i twórczością reżysera. Świadczy o tym wcale nie mała liczba poświęconych mu inicjatyw: wydawniczych, wystawienniczych, badawczych, artystycznych. Upływ czasu tworzy dystans, który nie tyle każe wyrzec się sentymentów i podać w wątpliwość dawne zachwyty, ile pozwala spojrzeć na teatr Jerzego Grzegorzewskiego raz jeszcze – z innej, nieraz zupełnie zaskakującej, perspektywy. W tym kontekście szczególnie ważne okazują się takie projekty, jak organizowane przez Teatr Studio działania performatywne inspirowane jego scenariuszami autorskimi (Powolne ciemnienie malowideł w reż. Michała Borczucha, 2017; Ameryka(nie) w reż. Zbigniewa Bzymka, 2020), które są najlepszym dowodem na to, że dzieło artysty wciąż inspiruje kolejne pokolenia. I że będzie robić to nadal, nawet wtedy, gdy po Duszyczce (zapewne niebawem) zostanie już tylko przesłonięty ochronnym szkłem autograf reżysera na ścianie tunelu pod ulicą Wierzbową.
To nieustanne powracanie do Grzegorzewskiego cieszy, bo najgorsze, co może spotkać artystę, to oswojenie go jako klasyka (a przecież stał się nim, odkąd został włączony w program kształcenia – jako punkt odniesienia dla warsztatów aktorskich czy ćwiczeń z interpretacji dzieła teatralnego) i towarzyszące temu bezrefleksyjne uznanie, które zwalnia z obowiązku krytycznego czy, lepiej, twórczego myślenia. Poświęcona artyście konferencja, zorganizowana w 2008 roku przez nas, wówczas jeszcze studentów Wydziału Wiedzy o Teatrze, zakończyła się konkluzją, że Jerzy Grzegorzewski pozostawił nam szczególny testament – swoją wrażliwość i wyobraźnię. Myślę, że warto dziś wrócić do tamtych rozmów.
Mateusz Żurawski
Wrzesień 2021
